Niespełna 10 km od Sochaczewa na terenie gminy Rybno leży wieś Bronisławy. To tutaj 70 lat temu miały miejsce dramatyczne wydarzenia. Otoczony przez Niemców Oddział Partyzancki Armii Krajowej o kryptonimie „Socha” został doszczętnie rozbity.

Mieli nie walczyć

Niedawno zmarły ppor. Stanisław Janicki, żołnierz Kedywu w okręgu sochaczewskim, tak opowiadał po latach o swoich kolegach: „To byli bardzo odważni chłopcy. Przed wojną należeli do harcerstwa. W zadziwiająco krótkim czasie stali się doświadczonymi żołnierzami. Brawurowe akcje dywersyjne rozwścieczały hitlerowców. Zaczęło się od rozklejania ulotek, a skończyło się na wysadzeniu pociągu i dwóch wyrokach śmierci wykonanych na dwóch komendantach żandarmerii”. Jednak w OP „Socha” mieli inne zadania. Po sformowaniu oddziału otrzymali dyspozycje krążenia po terenie powiatu, unikając zaangażowania w walkę. Głównym zadaniem żołnierzy miało być odbieranie zrzutów alianckiej broni. W związku z rozkazem OP „Socha” podejmował marsze tylko nocą, a przed świtem na cały dzień zapadał na kwatery u okolicznych gospodarzy. 4 kwietnia 1944 r. ok. 3.00 oddział w sile 25 ludzi dotarł do wsi Bronisławy. Na postój wybrano gospodarstwo Jana Wagnera. Kilka minut po 9.00 (wedle innych relacji – ok. 13.00) partyzanci zostali zaatakowani z trzech stron przez oddziały niemieckie. Siły wroga, zebrane z Sochaczewa, Chodakowa, Bielic i Łowicza, szacowano na ok. 500 ludzi. Byli to żołnierze różnych formacji oraz żandarmi i policja granatowa. Otoczeni akowcy nie mieli odpowiedniego uzbrojenia do walki na większą odległość, nie mogli też liczyć na żadną pomoc z zewnątrz. Dodatkowo Niemcy użyli samolotu, który ostrzeliwał Polaków z broni pokładowej. W tych warunkach, mimo zażartego oporu partyzantów, wynik walki został przesądzony. 4 ranni żołnierze AK zostali pojmani na polu walki. Dwaj z nich uciekli z posterunku Schutzpolizei, dwóch zostało wywiezionych do Warszawy i rozstrzelanych na Pawiaku. Poległych żołnierzy pochowano na wzgórzu obok wsi. W pierwszą rocznicę bitwy, po odprawieniu Mszy św. w kościele w Rybnie, ciała zabitych przewieziono na cmentarz wojenny w Sochaczewie.

Spójne napisy

Po wojnie weterani AK ufundowali tablicę pamiątkową na pomniku w miejscu bitwy oraz krzyż w pierwszym miejscu pochówku. Przez wiele lat pole walki odwiedzały rodziny partyzantów oraz wycieczki. Z czasem pamięć o wydarzeniu zaczęła zanikać. Przed 20 laty mieszkańcy wsi odnowili krzyż. Jednak z czasem jego stan był coraz gorszy. Do działania przystąpili więc członkowie Muzealnej Grupy Historycznej im. II/18 pp z Sochaczewa. Grupa zapaleńców w środku tygodnia wzięła urlop w pracy i pojechała na miejsce pierwotnego pochówku partyzantów, żeby zamiast starego krzyża ustawić nowy. W ten sposób chcieli godnie uczcić 70. rocznicę bitwy. – Od 16 lat wyszukujemy na terenie powiatu sochaczewskiego miejsca pamięci związane z walką żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Krajowej – mówi Jakub Wojewoda, historyk i społecznik, lider MGH II/18 pp. – Przyjechałem do Bronisławów, gdzie znajdują się krzyż i kamienny obelisk upamiętniający bój oddziału AK. Skontaktowałem się z wójtem Rybna, który przekazał na ich odnowienie pieniądze. Specjalistyczna firma wykonała za nie konserwację obelisku. My zaś zajęliśmy się społecznie resztą. Pomógł nam pan Kopala z tartaku w Lubiejewie, który zrobił krzyż w cenie drewna, nie biorąc wynagrodzenia za wykonanie. Bezpłatny transport to zasługa Grzegorza Nitka. Nieocenioną pomoc uzyskaliśmy od firmy Budomat, dzięki której mogliśmy zamontować nowy, ważący ponad 350 kg i mierzący 4,5 m krzyż. Nowo zaprojektowana tablica zawiera przy większości nazwisk poległych partyzantów ich zdjęcia. To efekt żmudnej pracy w archiwach. Przy nazwiskach podany jest też wiek, pseudonim oraz stopień wojskowy. Na tablicy na obelisku, zamiast „hitlerowców”, pojawiło się słowo „Niemców”. – Po konsultacjach stwierdziliśmy, że obie tablice powinny mieć spójne napisy. Poza tym nie każdy, szczególnie spośród młodych ludzi, wie, jakiej narodowości byli hitlerowcy – tłumaczy J. Wojewoda.