Kim był interrex?

Tydzień Kultury Chrześcijańskiej to obok modlitwy, warsztatów, spotkań także tematyczne wykłady. Mieszkańcy miasta prymasowskiego z ogromnym zainteresowaniem wysłuchali wykładu o tym, kim jest interrex.  – Podczas wolnych elekcji, kiedy umarł król i trzeba było przygotować kolejną wolną elekcję i rządzić tymczasowo państwem, funkcję tę pełnił interrex, a nim każdorazowo zostawał arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski, którego własnością były Skierniewice – mówił Łukasz Saptura.

– Po śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 roku polskiego monarchę wybierała szlachta. Podczas bezkrólewia po ostatnim przedstawicielu dynastii jagiellońskiej na tronie polskim kwestią do rozwiązania był problem osoby, która miałaby tymczasowo rządzić państwem. W tym momencie ujawniły się silne antagonizmy pomiędzy szlachtą i arystokracją, dzielnicami: Wielkopolską i Małopolską oraz katolikami i protestantami. Tym bardziej potrzebna była osoba, która załagodzi konflikty i sprawnie przeprowadzi wybór nowego króla – tłumaczył dziennikarz.  

Na stanowisko interrexa proponowano marszałka wielkiego koronnego, który na dworze pełnił rolę pełnomocnika w kontaktach z monarchą, przyjmował zagraniczne poselstwa, dbał również o porządek w miejscu pobytu króla. Drugim kandydatem na ten urząd był prymas, będący jednocześnie arcybiskupem gnieźnieńskim. Za tą opcją przemawiała tradycja; jeszcze w czasach jagiellońskich prymasi zwoływali zjazdy elekcyjne (jedynie król miał prawo zwoływanie sejmów i sejmików), ogłaszali wybór króla, prymas zastępował króla podczas jego nieobecności w kraju. Tak było w przypadku Fryderyka Jagiellończyka, którzy zarządzał krajem, kiedy Jan Olbracht w 1497 roku stanął na czele wyprawy mołdawskiej oraz w czasie kilkunastomiesięcznego pobytu Aleksandra na Litwie. Prymas był również najważniejszą osobą w senacie.

Ostatecznie kwestią rozstała rozwiązana na sejmie konwokacyjnym w 1573 roku. Wtedy to ustalono, że interexem każdorazowo będzie prymas. Jednak interrex nie przejął pełni władzy królewskiej. Nie zwoływał on ani nie stał na czele pospolitego ruszenia. Nie sprawował władzy sądowniczej. Z czasem do tymczasowego zarządzania krajem pomóc interrexowi miała kilkuosobowa rada wybierana spośród posłów i senatorów. 

Podczas spotkania zebrani dowiedzieli się także o tym co znalazło się w zakresie władzy interrexa.  – To prymas oznajmiał uniwersałem śmierć króla, tym samym rozpoczynał się okres bezkrólewia. Następnie zwoływał sejm i sejmiki. Ustalał termin sejmu konwokacyjnego, podczas którego ustalano termin i miejsce sejmu elekcyjnego oraz przedstawiano kandydatów to polskiej korony. Przewodził zarówno konwokacji, jak i sejmowi elekcyjnemu. Prymas jako interrex reprezentował Polskę w sprawach międzynarodowych. Kierował administracją. Po wyborze króla, to prymas jako interrex, objeżdżając konno pole elekcyjne, ogłaszał wyniki głosowania, po czym intonował hymn "Te Deum". Królowi-elektowi oznajmiał wybór i przyjmował przysięgę na pakta konwenta, czyli królewskie zobowiązania na czas panowania. Symbolicznym zakończeniem okresu bezkrólewia i tym samym zarządzania państwem przez interrexa była koronacja. Dokonywał tego również prymas – opowiadał Ł. Saptura.

Co warto podkreślić, w historii Polski 9 prymasów pełniło funkcję interrexa. Pełnienie tej roli przez polskiego prymasa świadczy o dużym znaczeniu nie tylko w kontekście religijnym, ale również politycznym. Należy pamiętać, że wysoka pozycja nie znikała wraz z końce bezkrólewia. Również przy boku króla pełnił prymas dużą rolę, chociażby jako pierwszy senator. W czasach panowania dynastii Sasów w Polsce, kiedy August II i August III przebywali w swoim rodzimym kraju, w Saksonii, prymas Michał Radziejowski pełnił funkcję "prorexa" i kierował sprawami państwa pod nieobecność monarchy.