Europejski Szlak Ogrodów Historycznych jest organizacją pozarządową zrzeszającą najwspanialsze ogrody historyczne Europy, powołaną w 2017 r. z inicjatywy władz miejskich Lloret de Mar (Katalonia). Misją ESOH jest podnoszenie świadomości społecznej dotyczącej roli i rangi ogrodowego dziedzictwa oraz reprezentowanie różnych krajów i kultur Europy jako wspólnej spuścizny kulturowej.

Jedno muzeum, dwa ogrody

Decyzja o dołączeniu ogrodów będących częścią Muzeum w Nieborowie i Arkadii do European Route of Historic Gardens zapadła 6 kwietnia. Certyfikacja szlaku kulturowego jest swoistą gwarancją jakości. Obecnie do grona tego należy ponad 30 ogrodów z 6 krajów europejskich. Obecność w prestiżowym gronie zapewne wpłynie na większą rozpoznawalność ogrodów w Nieborowie i Arkadii również poza granicami Polski. Muzeum liczy ponadto na współpracę z pozostałymi placówkami zarówno w zakresie działań promocyjnych, jak i edukacyjnych, badawczych, a także rozwijania tradycyjnego rzemiosła koniecznego do utrzymywania autentyzmu w ogrodach historycznych.

Przypomnijmy. Nieborowski ogród barokowy w stylu francuskim zaprojektowany został w ostatniej dekadzie XVII w. przez Tylmana z Gameren i rozbudowany w 70. latach XVIII w. przez Szymona Bogumiła Zuga. Dominują w nim rodzime gatunki drzew. Nad całością górują dwa platany, posadzone ok. roku 1770. Przycięty jakby od linijki ogród składa się z dwóch części – parku krajobrazowego projektu Tylmana z Gameren oraz położonego na osi pałacu prostokątnego ogrodu w stylu francuskim, wzorowanego na Wersalu. Przez środek ogrodu biegnie aleja lipowa, która prowadzi od pałacu, zwężając się na końcu alei, co stwarza wrażenie, że park jest dłuższy niż w rzeczywistości. Park krajobrazowy ma kształt litery L i charakter luźno zwartego lasu. W północnej jego części znajduje się staw ze strumieniem. Rośnie tam unikatowy okaz roślinny – wolfia bezkorzeniowa – najmniejsza roślina kwiatowa świata. Zwiedzający, poza roślinnością, mogą także oglądać lapidaria i rzeźby z różnych epok. Na szczególną uwagę zasługują: marmurowa płaskorzeźba „Porwanie Amfitryty przez Posejdona”, kamienne figury, tzw. baby, które zostały tam przywiezione w XIX w. znad Morza Czarnego, oraz nagrobek starorzymski, wzniesiony przez Marka Winicjusza dla żony Acilii Capitoliny. Po stronie wschodniej ogrodu znajdują się zabudowania gospodarcze z końca XVIII wieku.

Zabytek klasy „0”

Założycielką parku w Arkadii była Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, żona Michała Hieronima Radziwiłła, właściciela pobliskich dóbr i pałacu w Nieborowie. Można powiedzieć, że park jest dziełem fantazji i ambicji jednej osoby, księżnej, która do zakładania ogrodu przystąpiła w 1778 r., a rozwijała go i komponowała do swojej śmierci. Park diametralnie różni się od tego w Nieborowie. Tutejsze kompozycje ogrodowe zdają się nieruszone ludzką ręką, co sprawia, że spacerujący mogą poczuć się przeniesieni do tajemniczego, bajkowego, zaczarowanego miejsca. Poza roślinnością powstało w nim wiele budynków, rzeźb. Oczywiście księżna sama wszystkiego nie dokonała. Projekt, według wytycznych H. Radziwiłłówny, stworzył S.B. Zug – architekt na dworze Stanisława Augusta. Część pomysłów była autorstwa Jana Piotra Norblina, Aleksandra Orłowskiego, Józefa Sierakowskiego, a później Henryka Ittara. Prace malarskie to dzieła Jana Piotra Norblina i jego uczniów, elementy rzeźbiarskie tworzył Gioacchino Staggi, a sztukateriami zajął się Johann Graff. Dekorację ogrodu powierzono Wojciechowi Jaszczołdowi, a później Dionizemu MacClairowi.

Park o powierzchni 14,5 ha ma charakter leśny i wykorzystuje naturalne formy terenu. Rosną tu rodzime gatunki roślin, w tym pomnikowe okazy wiązów, topoli, lip. Ciekawe są takie gatunki runa leśnego, jak jaskier kaszubski, zdrojówka rutewkowata czy przytulia krzyżowa. Park posiada układ wodny ze stawem, zasilanym przez rzekę Skierniewkę, i dwiema wyspami. Obecnie, mimo licznych zmian, jakie zaszły przez ponad dwa wieki istnienia parku, jest on jedynym w Polsce zabytkiem architektury ogrodowej, który zachował pierwotną koncepcję przestrzenną z końca XVIII wieku. Jest unikatowym zabytkiem klasy „0”.