Bazylika pomnikiem historii
Bazylika katedralna w Łowiczu została wpisana na Listę Pomników Historii.
Bazylika katedralna, nazywana "Wawelem Mazowsza", po trwających kilka lat przygotowaniach formalnych została wpisana na elitarną Listę Pomników Historii. Jest to pierwszy obiekt sakralny w diecezji łowickiej i w całym regionie, który trafi na prestiżową listę zabytków o szczególnym znaczeniu dla kultury kraju. Ustanawiana jest ona przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem, na wniosek ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Pomniki historii ustanawiane są od 1994 r. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 48 zabytkom. Na liście znajdują się obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.
Wręczenie rozporządzeń Prezydenta RP w sprawie uznania bazyliki katedralnej za pomnik historii odbędzie się 28 listopada w Pałacu Prezydenckim w Warszawie. Warto przypomnieć, że zaledwie kilka miesięcy temu obiekt ten otrzymał tytuł "Modernizacja 2011 roku". Pierwsze miejsce w tym ogólnopolskim konkursie było nagrodą za efekt przeprowadzonych w latach 2010–2011 prac konserwatorsko-rewitalizacyjnych, dzięki którym bazylika katedralna odzyskała swój dawny blask. Renowacji poddano wtedy część zewnętrzną świątyni oraz jej wnętrze wraz z całą infrastrukturą.
Ta najważniejsza świątynia w Łowiczu ma bardzo bogatą historię łączącą się z prymasami Polski, spośród których 12 spoczywa w jej podziemiach. Sięgająca początkami XII w. świątynia w 1433 r. otrzymała od arcybiskupa Wojciecha Jastrzębca tytuł kolegiaty. Wtedy też powstała przy niej kapituła. Świątynię rozbudował ok. roku 1464 prymas Jan Odrowąż ze Sprowa. Najpoważniejszej przebudowy w latach 1652–1654, na zlecenie prymasa Macieja Łubieńskiego, dokonali bracia Tomasz i Andrzej Poncini, którzy nadali świątyni łowickiej jej obecny kształt – trójnawowej bazyliki w stylu barokowym. W latach 1655–1657, w czasie potopu szwedzkiego, kolegiata została ograbiona. To, co ocalało dzięki wywiezieniu na Jasną Górę, znajduje się obecnie wśród zbiorów skarbca katedralnego oraz nowo powstałego Muzeum Diecezjalnego w Łowiczu. Zdewastowaną przez Szwedów świątynię odnowiono i w 14 października 1668 r. prymas Mikołaj Prażmowski dokonał jej konsekracji pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja.
Działania w czasie II wojny światowej nie oszczędziły ani Łowicza, ani kolegiaty. W czasie wrześniowej bitwy nad Bzurą niemiecki ostrzał artyleryjski spowodował pożar, w wyniku którego poważnie uszkodzone zostały dach i wieże. l tym razem świątynię odrestaurowano (prace te zapoczątkowano jeszcze w czasie okupacji niemieckiej), a wnętrze poddano konserwacji, przywracając kolegiacie jej dawne piękno.
W latach 90. XX wieku, za sprawą papieża Jana Pawła II, kolegiata łowicka dwukrotnie zyskała na znaczeniu. Po raz pierwszy w roku 1992, kiedy to Ojciec Święty bullą "Totus Tuus Poloniae Populus" z 25 marca ustanowił ją kościołem katedralnym nowo powstałej diecezji łowickiej. Po raz drugi w czasie VII pielgrzymki do ojczyzny, kiedy – przebywając w katedrze łowickiej – 14 czerwca 1999 r. nadał jej tytuł bazyliki mniejszej.
