Trzy dekady w sercu zielonego raju

Rozciągający się malowniczo na styku powiatów tomaszowskiego i opoczyńskiego Spalski Park Krajobrazowy zajmuje ponad 13 tys. ha. Gdy trzy dekady temu władze ówczesnego województwa piotrkowskiego zdecydowały o objęciu tych terenów ochroną, kierowały się nie tylko troską o przyrodę, ale i świadomością, że jest to przestrzeń wyjątkowa - bogata w dziedzictwo przyrodnicze, kulturowe i duchowe.

Dziś to jeden z najatrakcyjniejszych zakątków województwa łódzkiego - prawdziwa zielona oaza z fragmentami dawnej Puszczy Pilickiej, Doliną Pilicy, rozlewiskami, torfowiskami i rezerwatami przyrody. Lasy zajmują aż 65 proc. powierzchni parku - dębowe, jesionowe, olszowe, a także imponujące, ponad 200-letnie drzewostany sosnowe. To tu swoje miejsce znajdują rzadkie i chronione gatunki roślin, takie jak orlik pospolity, rosiczka okrągłolistna, naparstnica zwyczajna, lilia złotogłów czy wawrzynek wilczełyko.

Nie mniej bogaty jest świat zwierząt. W Dolinie Pilicy roi się od płazów - żab, ropuch i traszek, a w wilgotnych łąkach i torfowiskach można dostrzec żmiję zygzakowatą. W starych lasach i nad rzeką gniazdują ptaki, które rzadko spotyka się gdzie indziej: derkacze, bociany czarne, żurawie, lelki, zimorodki i muchołówki. Różnorodność siedlisk sprawia, że każdy, kto odwiedza te tereny, może poczuć się jak w sercu nieujarzmionej przyrody. W spalskim parku żyją też liczne ssaki - nietoperze, bobry, piżmaki, wydry, sarny, jelenie, łosie i dziki.

Nie sposób pominąć bogatej historii parku. To ziemia, którą przemierzały królewskie orszaki i karawany kupców - historyczny szlak z Pomorza do Małopolski. Najstarsze ślady osadnictwa odkryto w Inowłodzu - wsi o dziejach sięgających IX w. p.n.e. W średniowieczu król Kazimierz Wielki wzniósł tu zamek, którego ruiny wciąż górują nad okolicą, a XII-wieczny kościół św. Idziego należy do najcenniejszych zabytków romańskich w Polsce. Do Inowłodza chętnie wracał wspomnieniami Julian Tuwim, który spędzał tu wakacje i właśnie tu dojrzewała jego poetycka wrażliwość.

Z kolei Spała - dziś znane letnisko - od wieków przyciągała możnych i władców. Polowali tu Władysław Jagiełło, Władysław Herman i Kazimierz Jagiellończyk. Zachwyciła również cara Aleksandra III, który pod koniec XIX w. polecił wznieść w Spale pałacyk myśliwski. Po I wojnie światowej miejscowość upodobał sobie prezydent Ignacy Mościcki. To właśnie on uczynił z niej reprezentacyjną siedzibę głowy państwa i zapoczątkował tradycję dożynek prezydenckich, które do dziś stanowią ważny element polskiej kultury.

Na odwiedzających spalski park czeka jednak znacznie więcej niż przyrodnicze cuda. W jego granicach i okolicach znajdują się perły architektury i historii: barokowy zespół klasztorny w Studziannie, zabytkowy park w Rzeczycy, potężne bunkry kolejowe z czasów II wojny światowej w Konewce i Jeleniu czy szaniec mjr. Henryka Dobrzańskiego "Hubala" - miejsca, które przypominają o trudnych, ale chwalebnych dziejach tej ziemi.

Dziś Spalski Park Krajobrazowy zachęca do odkrywania swoich tajemnic nie tylko przyrodników i historyków, ale też turystów spragnionych ciszy i piękna. Malownicze szlaki piesze, rowerowe, konne i wodne prowadzą przez najpiękniejsze zakątki Doliny Pilicy. Każdy krok, każdy zakręt rzeki, każda leśna ścieżka opowiada własną historię - o naturze, o ludziach, o przemijaniu.

30 lat po utworzeniu parku wciąż można mieć wrażenie, że to miejsce pozostaje niezmiennie młode - pulsujące życiem, barwami i dźwiękami natury. Bo Spalski Park Krajobrazowy to nie tylko rezerwat przyrody. To przestrzeń, w której człowiek uczy się patrzeć na świat z zachwytem i wdzięcznością.